Βιογραφικά στοιχεία
O Gordon Allport γεννήθηκε στο Μοntezuma, Indiana, το 1897. Λόγω του ότι ο πατέρας του ήταν αγροτικός γιατρός, ο Gordon Allport μεγάλωσε ανάμεσα σε ασθενείς και νοσηλευτές καθώς και όλο τον εξοπλισμό ενός μικροσκοπικού νοσοκομείου. Ήταν ο μικρότερος από τέσσερα αγόρια που είχαν αποκτήσει οι γονείς του. Γράφτηκε ότι έζησε μια μοναχική παιδική ηλικία γιατί ήταν ιδιαίτερα ντροπαλός. Όταν ήταν 22 χρονών, ταξίδευσε στη Βιέννη γιατί είχε μεγάλη επιθυμία να επισκεφθεί τον Sigmund Freud. Συγκεκριμένα, όταν έφτασε ο Allport στο γραφείο του, o Freud απλά εγκαταστάθηκε σε μια πολυθρόνα και περίμενε να αρχίσει ο Gordon καθότι ο Freud περίμενε να μάθει το λόγο της επίσκεψης του. Πέρασε λίγη ώρα και, αφού ο Αllport δεν ήταν προετοιμασμένος για αυτή τη σιωπή, αποφάσισε να αρχίσει μια φιλική συζήτηση με τον Freud η οποία εστιαζόταν σε μια παρατήρηση που o Allport είχε κάνει σχετικά με ένα τετράχρονο αγόρι με φοβία για την ακαθαρσία, το οποίο είχε συναντήσει στο τρένο. Έχοντας ολοκληρώσει την περιγραφή του αγοριού και της πιεστικής μητέρας του, ο Freud τον ρώτησε αν αυτό το αγόρι ήταν ο ίδιος. Ο Αllport περιγράφει με τα εξής λόγια την απάντηση του:
Έκπληκτος και μ’ένα μικρό αίσθημα ενοχής, κατόρθωσα να αλλάξω θέμα. Ενώ η παρανόηση των προθέσεών μου από τον Freud ήταν διασκεδαστική, μου προκάλεσε μια σειρά από σκέψεις. Συνειδητοποίησα ότι ήταν συνηθισμένος στις νευρωτικές άμυνες και ότι δεν κατάφερε να συλλάβει αυτό που πραγματικά με είχε οδηγήσει εκεί (μια αγενής, περιέργεια και νεανική φιλοδοξία). Για χάρη της προόδου της θεραπείας θα έπρεπε να περάσει μέσα από τις άμυνές μου. ‘Ομως, σε αυτή την περίπτωση, το θέμα δεν ήταν η θεραπευτική πρόοδος. Αυτή η εμπειρία με δίδαξε ότι η ψυχολογία του βάθους, παρά την αξία της, είναι δυνατόν να εισχωρήσει υπερβολικά βαθιά και ότι οι ψυχολόγοι καλά θα έκαναν να αναγνωρίσουν πλήρως τα φανερά κίνητρα πριν από τη συστηματική έρευνα του ασυνειδήτου. ΠΗΓΗ: Allport, 1967, σ. 8.
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Allport ήταν όντως άτομο συστηματικό, σχολαστικό, τακτικό και συνεπές – πολλά από τα χαρακτηριστικά που ο Freud συνδέει με την ψυχαναγκαστική προσωπικότητα.
Ο Allport αποφοίτησε το 1922 από το Harvard λαμβάνοντας το πτυχίο του στην Ψυχολογία, ακολουθώντας τα αχνάρια του μεγαλύτερου αδερφού του του Floyd, ο οποίος έγινε ένας σημαντικός κοινωνικός ψυχολόγος. Ο Allport εργάστηκε για την ανάπτυξη της Θεωρίας του, εξετάζοντας κοινωνικά ζητήματα όπως, για παράδειγμα, την προκατάληψη και δημιουργώντας τεστ προσωπικότητας. Πέθανε στο Cambridge, Mασαχουσετης το 1967.
H Θεωρία του Gordon Allport
Ένα από τα πράγματα που παρακινεί τους ανθρώπους είναι η τάση να ικανοποιούν τις ανάγκες της βιολογικής επιβίωσης τους τις οποίες ο Allport ονόμασε Ευκαιριακή Λειτουργία η οποία χαρακτηρίζεται από την αντιδραστικότητα, τον προσανατολισμό της στο παρελθόν και τη βιολογική της χροιά.
Το πρώτο δημοσιευμένο έργο του Allport, το οποίο έγραψε μαζί με το μεγαλύτερο αδερφό του, το Floyd, επικεντρωνόταν στα χαρακτηριστικά ως την θεμελιακή βάση της προσωπικότητας (Allport & Allport. 1921). Ο Allport υποστήριζε ότι τα χαρακτηριστικά αυτά βασίζονται στο νευρικό σύστημα και ότι αντιπροσωπεύουν γενικευμένες προδιαθέσεις της προσωπικότητας οι οποίες εξηγούν τη σταθερότητα της λειτουργίας ενός ατόμου σε όλες τις περιστάσεις και χρονικές στιγμές. Τα χαρακτηριστικά ορίζονται από τρεις ιδιότητες – τη συχνότητα, την ένταση και το φάσμα των καταστάσεων. Για παράδειγμα, ένα πολύ υποχωρητικό άτομο, θα είναι συχνά πολύ υποχωρητικό σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων.
Σε μια κλασική περιγραφή των στοιχείων της προσωπικότητας, οι Allport και Οlbert (1936) διαφοροποίησαν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας από άλλες σημαντικές μονάδες ανάλυσης στην έρευνα της προσωπικότητας. Όρισαν τα χαρακτηριστικά ως «γενικευμένες και εξατομικευμένες καθοριστικές τάσεις – συνεπείς και σταθεροί τρόποι προσαρμογής του ατόμου στο περιβάλλον του» (1936, σ. 36). Έτσι, υποστηρίζουν ότι τα χαρακτηριστικά είναι διαφορετικά από τις καταστάσεις και τις δραστηριότητες οι οποίες περιγράφουν προσωρινές, σύντομες πτυχές της προσωπικότητας, που οφείλονται στις εξωτερικές συνθήκες.
Εν κατακλείδι, η έννοια του χαρακτηριστικού εξηγεί τη σταθερότητα στην συμπεριφορά, ενώ η αναγνώριση της σημασίας της περίστασης εξηγεί τη μεταβλητότητα της συμπεριφοράς. Η δραστηριότητα που κάποτε εξυπηρετούσε μια ενόρμηση ή κάποια απλή ανάγκη, εξυπηρετεί τώρα τον εαυτό της ή από μια ευρύτερη άποψη, εξυπηρετεί την εικόνα του εαυτού (το ιδεώδες του εαυτού) του ατόμου. Η παιδική ηλικία δεν έχει πλέον τον πρώτο λόγο αλλά τον έχει η ωριμότητα. (Allport, 1961)
Eίδη χαρακτηριστικών
O Allport υποστήριξε ότι υπάρχουν 3 είδη χαρακτηριστικών. Αυτά είναι τα πρωτεύοντα χαρακτηριστικά (cardinal traits), τα κεντρικά χαρακτηριστικά (central traits) και τις δευτερεύουσες προδιαθέσεις (secondary despositions). Το πρωτεύον χαρακτηριστικό εκφράζει μια τόσο σημαντική και διάχυτη προδιάθεση στη ζωή ενός ατόμου, ώστε ουσιαστικά κάθε πράξη του έχει τις ρίζες της στην επίδραση της. Για παράδειγμα, όταν μιλάμε για το Μακιαβελικό πρόσωπο που οφείλει το όνομα του στο πορτρέτο του Αναγεννησιακού ηγέτη από τον Νiccolo Machiavelli, για το σαδιστή, που πήρε το όνομα από τον Μαρκήσιο ντε Σαντ και για την αυταρχική προσωπικότητα που ερμηνεύει σχεδόν τα πάντα στερεότυπα, με απόλυτο, στερεότυπο τρόπο. Γενικά, οι άνθρωποι έχουν ελάχιστα πρωτεύοντα χαρακτηριστικά. Τα κεντρικά χαρακτηριστικά όπως, για παράδειγμα, η τιμιότητα και η διεκδικητικότητα, εκφράζουν προδιαθέσεις που καλύπτουν ένα πιο περιορισμένο φάσμα καταστάσεων από αυτό που κανονικά έχουν τα πρωτεύοντα χαρακτηριστικά. Τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά αντιπροσωπεύουν τις λιγότερο καταφανείς, γενικευμένες και μόνιμες προδιαθέσεις. Άρα, καταλήγει ο Allport ότι οι άνθρωποι έχουν χαρακτηριστικά διαφορετικού βαθμού σπουδαιότητας και γενίκευσης.
Ο Εαυτός
Ο Allport έδωσε μεγάλη έμφαση στον Εαυτό κινούμενος, ταυτόχρονα, σε δύο κατευθύνσεις, φαινομενολογικά και λειτουργικά. Από φαινομενολογική άποψη, ο Allport υποστήριξε ότι ο Εαυτός αποτελείται από εκείνες τις πτυχές της εμπειρίας που αντιλαμβανόμαστε ως τα απαραίτητα.
Θεωρία Ανάπτυξης
Ο λειτουργικός του ορισμός έγινε από μόνη του μια Θεωρία Ανάπτυξης. Σύμφωνα με τον Allport, o Εαυτός έχει 8 λειτουργίες, οι οποίες πρέπει να εμφανιστούν σε ορισμένες στιγμές της ζωής του ατόμου. Αυτές είναι οι κάτωθι:
- Aίσθηση του σώματος
- Ταυτότητα του Εαυτού
- Αυτοεκτίμηση
- Αυτοέκταση
- Αυτοεικόνα
- Ορθολογική προσαρμογή
- Εμφάνιση ανεπαρκούς προσπάθειας (δωδέκατο έτος έως την εφηβεία)
- Ανάδειξη του εαυτού ως γνώστης (ενηλικίωση)
Αίσθηση του σώματος αναπτύσσεται στα πρώτα δύο χρόνια της ζωής μας. Μέσα από τις ίδιες μας τις αισθήσεις, νιώθουμε την εγγύτητα και τη ζεστασιά του σώματος μας. Ταυτόχρονα, μέσα από τα ίδια τα όρια της, η αίσθηση του σώματός μας προειδοποιεί τόσο για τον πόνο όσο και για τον τραυματισμό καθώς και για την αφή και την κίνηση. Ο Allport συχνά έκανε μια επίδειξη/παρουσίαση για την συγκεκριμένη πτυχή του εαυτού. Καλούσε το ακροατήριο του να φανταστεί ότι έφτυνε σε ένα ποτήρι και, στη συνέχεια, να το πίνει. Μετά από αυτό, τους ρωτούσε αν συνέβηκε κάτι και αν είχαν οποιοδήποτε πρόβλημα με αυτό. Μετά από λίγο, κατέληγε να πει ότι ήταν το ίδιο πράγμα που καταπίνουμε κάθε μέρα. Η μόνη διαφορά είναι ότι όταν καταπίνουμε το σάλιο μας κάθε μέρα, αυτό παράγεται και παραμένει μέσα στο ίδιο το σώμα μας. Όμως, στην επίδειξη το σάλιο εξέρχεται από το σώμα και, μετά εισέρχεται σε αυτό και, επομένως, νιώθουμε κάπως περίεργα γιατί είναι ξένο σε εμάς.
Η ταυτότητα του εαυτού αναπτύσσεται, επίσης, στα πρώτα δύο χρόνια της ζωής του ατόμου. Υπάρχει μια στιγμή στη ζωή μας όπου θεωρούμε τους εαυτούς μας ως συνεχείς οντότητες, ως κάτοχους ενός παρελθόντος, ενός παρόντος και ενός μέλλοντος. Θεωρούμε τους εαυτούς μας, ως ξεχωριστά όντα, xωρισμένα και διαφοροποιημένα από τους άλλους.
Η Αυτοεκτίμηση (2-4 ετών). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, φθάνουμε σιγά-σιγά στο σημείο όπου αναγνωρίζουμε τους εαυτούς μας ως πολύτιμα όντα τόσο για εμάς τους ίδιους όσο και για τους άλλους. Η κατάσταση αυτή συνδέεται άμεσα με την συνεχή ανάπτυξη των ικανοτήτων μας.
Η Αυτοέκταση/η διεύρυνση του εαυτού (4-6 ετών). Πράγματα, καταστάσεις, άνθρωποι και γεγονότα διαδραματίζουν κεντρικό και ζεστό ρόλο για την ίδια την ύπαρξη μας. Το «Μine” (το δικό μου) βρίσκεται πολύ κοντά στο “Μy” (μου) καθώς και στο «Ι» (εγώ). Αξίζει να αναφέρω ότι πολλοί άνθρωποι ορίζουν τον εαυτό τους, έχοντας ως βάση τους γονείς τους, τις/τους συζύγους τους, τα παιδιά τους, τη φυλή τους, την συμμορία τους, την κοινότητα ή το έθνος τους. Από την άλλη πάλι, πολλοί βρίσκουν την ταυτότητα τους μέσα από ένα επάγγελμα ή δραστηριότητα, για παράδειγμα, είμαι Ογκολόγος, Εργαζόμενος ή Φοιτητής. Εκτός των προαναφερθέντων, άλλοι ορίζουν τον εαυτό τους με βάση ένα μέρος, την πόλη ή το σπίτι τους. Ένα παράδειγμα που θα μπορούσα να δώσω είναι ότι αν βρούνε το αυτοκίνητο τους γρατσουνισμένο, μερικοί άνθρωποι βιώνουν αυτή την άσχημη εμπειρία ως αυτή η ζημιά να έγινε στον ίδιο τους τον εαυτό και όχι σε ένα περιουσιακό τους στοιχείο.
Η Αυτοεικόνα (4 – 6 ετών). Αυτή είναι «η αντανάκλαση του εαυτού μου» δηλαδή, αυτό που βλέπουν οι άλλοι. Επομένως, είναι η εντύπωση που θα ήθελα να σχηματίζουν οι άλλοι για μένα. Είναι η αρχή της συνείδησης του Ιδεατού Εαυτού.
Η Ορθολογική προσαρμογή (6 -12 ετών). Το παιδί αρχίζει να αναπτύσσει τις δεξιότητες του για την ορθολογική και αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων της ζωής.
Εμφάνιση ανεπαρκούς προσπάθειας (12 έτος έως την εφηβεία)
Σε αυτό το στάδιο, πιστεύεται ότι οι μελλοντικοί στόχοι χτίζονται για να δώσουν μια αίσθηση νοήματος στη ζωή κάποιου. Ο Allport θεώρησε ότι ένα υγιές άτομο δημιουργεί προβλήματα επιλέγοντας μελλοντικούς στόχους που μπορεί να θεωρηθούν ανέφικτοι σε πολλές περιπτώσεις. Αυτή η αίσθηση δημιουργίας αυτών των μακροπρόθεσμων στόχων έχει οριστεί να διαφοροποιείται από άλλα στάδια και ακόμη και από την ύπαρξη υγιούς ή άρρωστης προσωπικότητας.
Ανάδειξη του εαυτού ως γνώστης (ενηλικίωση)
Σε αυτό το τελικό στάδιο, ο εαυτός θεωρείται ως ένας γνώστης που μπορεί να έχει επίγνωση και να ξεπεράσει τις άλλες επτά λειτουργίες. Όταν κάποιος περάσει από όλα τα στάδια, φαίνεται να χρησιμοποιεί πολλές από τις λειτουργίες ή ακόμα και όλες σε καθημερινές εργασίες και εμπειρίες.
Ιδιογραφική έρευνα
Ο Allport έγινε γνωστός από τη βαρύτητα που έδωσε στη μοναδικότητα του ατόμου. Τόνισε τη χρησιμότητα της ιδιογραφικής έρευνας ή, αλλιώς, της σε βάθος μελέτης των ατόμων, με στόχο να μάθουμε περισσότερα για τους ανθρώπους γενικά. Η ιδιογραφική προσέγγιση οδηγεί στο να δίνεται έμφαση στον τύπο και στην οργάνωση των χαρακτηριστικών στο ίδιο το άτομο και όχι στη θέση του χαρακτηριστικού σε ένα άτομο συγκριτικά με άλλους ανθρώπους. Τέλος, η έμφαση που δίνει ο Allport στη μοναδικότητα του ατόμου, τον έκανε να υποστηρίξει ότι για κάθε άτομο υπάρχουν μοναδικά χαρακτηριστικά που η επιστήμη δεν μπορεί να συλλάβει.
Ο Allport έγινε γνωστός όχι μόνο για την έμφαση που έδωσε στα χαρακτηριστικά αλλά, επίσης, στην έννοια της λειτουργικής αυτονομίας (functional autonomy). Αυτή η έννοια δηλώνει ότι, παρότι τα κίνητρα του ενήλικου πιθανόν να έχουν τις ρίζες τους στα κίνητρα του παιδιού για μείωση της έντασης, ο ενήλικος με το πέρασμα της ηλικίας απαλλάσσεται από αυτά και αποδεσμεύεται από τις προηγούμενες προσπάθειες για μείωση της έντασης. Αυτό που αρχικά ξεκίνησε σαν προσπάθεια μείωσης της πείνας ή του άγχους μπορεί να εξελιχθεί σε πηγή ευχαρίστησης και παρώθησης.
