Λίγα λόγια για τη ζωή του
O ‘Αλφρεντ Άντλερ γεννήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1870, στη Βιέννη. Καταγόταν από τη γερμανόφωνη περιοχή της Ουγγαρίας και ήταν γιος εμπόρου. Ήταν δεύτερος στη σειρά από έξι παιδιά. Σαν μικρό παιδί, ήταν πολύ αδύνατος και υπέφερε από ραχίτιδα. Θυμάται τον γιατρό του να λέει, «Το παιδί σας είναι χαμένο». Αργότερα, θυμάται ότι θεωρούσε αυτό τον γιατρό να είναι «κακός γιατρός». Στην ηλικία των πέντε, ο Άντλερ αποφασίζει να γίνει γιατρός και μάλιστα «καλός γιατρός».
Εκτός από την ντελικάτη σωματική του διάπλαση, πατήθηκε από αυτοκίνητο δύο φορές στην αρχή της παιδικής του ηλικίας. Λόγω της αδυναμίας του, οι γονείς του συνέχεια τον κακομάθαιναν. Στο σχολείο ήταν αδέξιος και συμμετείχε πολύ λίγο στις αθλητικές δραστηριότητες. Ως ενήλικας, θυμάται ότι η παιδική του ηλικία ήταν δυστυχισμένη. Απεχθανόταν τον μεγάλο του αδερφό, ο οποίος ήταν παιδί «πρότυπο» και ο αγαπημένος της μητέρας του. Εφόσον έτσι ήταν η στάση της μητέρας του, ο Άλφρεντ έτρεφε αδυναμία για τον πατέρα του.
Πιστός στην απόφαση της παιδικής του ηλικίας, φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και το 1895 πήρε πτυχίο Ιατρικής. Κατόπιν, έκανε ειδίκευση στην Οφθαλμολογία και στη συνέχεια στην Ψυχιατρική. Το 1902 ξεκίνησε η σχέση του με τον Freud αφού δέχτηκε πρόσκληση από αυτόν για συμμετοχή στις συναντήσεις της Τετάρτης για συζητήσεις σχετικά με τη νεύρωση. Έγινε μέλος της Ψυχοαναλυτικής Κοινωνίας της Βιέννης (Vienna Psychoanalytic Society).
To 1907 εκδίδει μια σημαντική μελέτη για την κατωτερότητα των οργάνων και για το πώς αντισταθμίζεται. Για να υποστηρίξει αυτή τη μελέτη ανάφερε κλασσικά παραδείγματα όπως τον Έλληνα ρήτορα Δημοσθένη ο οποίος από τραυλός κατάφερε να γίνει ένας υπέροχος ρήτορας, την Klara Schumann, σύζυγο του διάσημου Γερμανού συνθέτη Robert Schumann, η οποία κατάφερε να γίνει μια διάσημη πιανίστρια, αν και είχε προβληματική ακοή ως παιδί. Αυτή η μελέτη σήμανε την αρχή μιας καινούργιας προσέγγισης στην ψυχολογία που στην αρχή φαινόταν να ταίριαζε με τις θέσεις του Freud, γιατί και αυτός είχε μιλήσει για αντιστάθμισμα των σεξουαλικών δυσκολιών. Αργότερα βλέπουμε ότι, αν και μαθητής του Freud, εξέφρασε δικές του ανεξάρτητες απόψεις για το πρόβλημα των νευρώσεων. Έτσι, δέχτηκε μεν την άποψη ότι υπάρχουν ασυνείδητες δυνάμεις που συμμετέχουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και της προσωπικότητας γενικά του ατόμου, απέρριψε όμως τις απόψεις του δασκάλου του σχετικά με το περιεχόμενο του ασυνειδήτου και την παντοδυναμία της libido.
Το 1910 έγινε Πρόεδρος της Ψυχοαναλυτικής Εταιρείας της Βιέννης. Το 1911 δηλώνει παραίτηση από το προεδρικό αξίωμα και ακολουθεί η απόσχισή του από τον Freud και η ίδρυση της Εταιρείας της Ελεύθερης Ψυχοαναλυτικής Έρευνας. Το 1912 δημιουργείται η Σχολή της Ατομικής Ψυχολογίας. Μετά τον 1ον Παγκόσμιο Πόλεμο δημιουργούνται Κλινικές Συμβουλευτικής (Guidance Clinics). Από το 1915 ήταν υφηγητής του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Βιέννης και από το 1929 καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Για να αποφύγει τον διωγμό του από τους Ναζί (αφού ήταν Εβραϊκής καταγωγής), το 1934 φεύγει για να εγκατασταθεί μόνιμα στις ΗΠΑ. Πέθανε στις 28 Μαίου 1937, στο Aberdeen της Σκωτίας όπου είχε μεταβεί για σειρά διαλέξεων.
H αντιπαράθεση του με τον Freud
Στη γενετήσια ψυχανάλυση του Freud, αντιπαραθέτει τη δική του. Η διαφωνία του εκδηλώθηκε κυρίως το 1907, όταν δημοσιεύθηκε η εργασία με τίτλο “Oι οργανικές μειονεξίες και οι ψυχολογικές τους επιπτώσεις».
Ο Άντλερ διαφωνούσε με τον Freud σε δύο βασικά σημεία:
- Θεωρούσε σημαντικό τον ρόλο της επιθετικότητας και των κοινωνικών παραγόντων στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
- Αμφισβήτησε τη γενετήσια ορμή ως πρωταρχικό κίνητρο δραστηριότητας.
Ο Άντλερ, πριν ακόμα συναντήσει τον Sigmund Freud, είχε υποστηρίξει δύο βασικές θέσεις:
- Kάθε άτομο διαμορφώνεται μέσα από το κοινωνικό του περιβάλλον.
- Η ψυχή και το σώμα βρίσκονται σε απόλυτη αλληλεξάρτηση, αλληλοσυμπληρώνονται και ολοκληρώνονται μέσα στο αδιαίρετο άτομο.
ΑΤΟΜΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
Η θεωρία ανάλυσης της προσωπικότητας και η μέθοδος ψυχοθεραπείας που ανέπτυξε ο Άντλερ ονομάστηκε ατομική ψυχολογία γιατί θέλει να τονίσει τη σημασία της προσωπικότητας. Μελετά το άτομο, δηλαδή αυτό που δεν διαιρείται, δεν τέμνεται. Θεωρεί το άτομο ως ένα ενιαίο σύνολο, στο οποίο ολοκληρώνονται οι σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές διαδικασίες. Στην ανάπτυξη της Θεωρίας της Ατομικής Ψυχολογίας συνέβαλαν οι: Seneca, Ηράκλειτος, Ιπποκράτης, Γαληνός, Pestalozzi, Kant, Nietzsche, Marx, Dilthey, Vaihinger, Bergson, James και Dewey.
Ποιοι είναι οι βασικοί άξονες της Ατομικής Ψυχολογίας
- Κοινωνικές ορμές: Η ανθρώπινη συμπεριφορά υποκινείται κύρια από κοινωνικές ορμές. Το άτομο χρησιμοποιεί κληρονομικότητα και περιβάλλον στη διαμόρφωση και εκδήλωση της συμπεριφοράς του.
- Δημιουργικός εαυτός: Aποτελεί ένα ιδιαίτερα, εξατομικευμένο-υποκειμενικό σύστημα, που επεξεργάζεται και ερμηνεύει τις εμπειρίες του οργανισμού και αναζητεί νέες εμπειρίες, ικανές να συμβάλλουν στην ολοκλήρωση του στυλ ζωής που θα επιλέξει το άτομο.
- Μοναδικότητα της προσωπικότητας του ατόμου: Αναφέρεται σε έναν ατομικό, μοναδικό σχηματισμό – διαμόρφωση των κινήτρων, χαρακτηριστικών, ενδιαφερόντων και αξιών του ατόμου και στην προετοιμασία του για δράση, που αντικατοπτρίζει το δικό του, μοναδικό, διακριτικό στυλ ζωής.
- Ψυχολογία προσανατολισμένη στο Εγώ: Τοποθέτηση της συνείδησης στο κέντρο της προσωπικότητας του ατόμου (στην κλασσική ψυχαναλυτική σκέψη κυριαρχούσε το ασυνείδητο). Ο άνθρωπος έχει συνείδηση των λόγων της συμπεριφοράς του, των σημείων στα οποία είναι κατώτερος, και των στόχων για τους οποίους μάχεται στη ζωή του, και είναι ικανός να σχεδιάζει και να καθοδηγεί τις πράξεις του, έχοντας συνείδηση του νοήματος τους για την αυτοπραγμάτωση του.
Οι θέσεις του συνοπτικώς έχουν ως εξής:
Στον άνθρωπο υπάρχει η έμφυτη τάση για επιβολή. Η τάση αυτή προσκρούει στην αδυναμία του ατόμου, την οποία συναισθάνεται αλλά και αντιλαμβάνεται από τις καθημερινές του εμπειρίες. Έτσι, παράλληλα με την τάση για επιβολή, αναπτύσσεται στην περιοχή του ασυνειδήτου ένα συναίσθημα μειονεξίας, που είναι ιδιαίτερα έντονο σε άτομα με σωματικά ή άλλα ελαττώματα. Το συναίσθημα μειονεξίας προκαλεί μια σειρά ασυνείδητων ενεργειών, που αποσκοπούν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας με τέτοιο τρόπο, ώστε να καλυφθούν οι υπάρχουσες πραγματικές ή φανταστικές αδυναμίες. Η προσπάθεια αυτή ονομάζεται τάση για αναπλήρωση.
Έτσι, κατά την Ατομική Ψυχολογία, η ψυχική εξέλιξη του ατόμου ρυθμίζεται από τη διπλή αυτή ενέργεια, από τα συναισθήματα δηλαδή μειονεξίας και από την τάση για αναπλήρωση. Η όλη διαδικασία θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν ασυνείδητη αντίδραση του ατόμου στην ανησυχία του ότι ενδέχεται, σε κάθε στιγμή, να υποστεί μείωση η προσωπική του αξία.
Το συναίσθημα μειονεξίας και η τάση για αναπλήρωση ρυθμίζουν την εκάστοτε συμπεριφορά του ατόμου. Το άτομο γνωρίζοντας ενδόμυχα τις αδυναμίες του, υιοθετεί ανάλογο τρόπο συμπεριφοράς, που αποβλέπει στην κάλυψη των μειονεκτημάτων και στην ικανοποίηση της τάσεως για επιβολή. Ο αγώνας αυτός για υπεροχή, «ο πόθος της εξουσίας» όσο πιο έντονος είναι, τόσο πιο πολύ αισθάνεται το άτομο κατώτερο. Με αυτό τον τρόπο το άτομο θέλει να φανεί ανώτερο από την ίδια του την αδυναμία.
Με άλλα λόγια ό,τι ερμηνεύει η Ψυχανάλυση με την απώθηση, η Ατομική Ψυχολογία προσπαθεί να το ερμηνεύσει με την τάση για επικράτηση. Η εξιδανίκευση απωθημένων επιθυμιών γίνεται προσπάθεια προβολής της προσωπικότητας, η πάλη ανάμεσα στις παρορμήσεις και τις κοινωνικές επιταγές μετατρέπεται σε αγώνα για την κάλυψη των μειονεκτημάτων. Βέβαια, δεν υπάρχει εδώ η απαισιοδοξία. Η λύση δεν αναζητείται στην αναδίφηση του παρελθόντος, αλλά στις κατακτήσεις του μέλλοντος, που κυρίως θα εξαρτηθούν από τη δύναμη και την προσπάθεια του υποκειμένου. Ο ψυχικός ορίζοντας όμως δεν διευρύνεται, η δογματική ακαμψία εξακολουθεί να υπάρχει.
Αιτίες που προκαλούν το αίσθημα αυτής της κατωτερότητας είναι:
(α) σωματικές ατέλειες
(β) υπερβολική τρυφερότητα από τους άλλους, και
(γ) αδιαφορία στην παιδική του ηλικία
H τυπολογία του Άντλερ
Το 1945 ο Άντλερ εισάγει την τυπολογία του (τύποι προσωπικότητας). Ο τρόπος με τον οποίον θα αντιμετωπίσει το άτομο μία κατάσταση κατωτερότητας και η επιτυχία ή η αποτυχία του να βγει από την κατάσταση αυτή δημιουργεί και τον ιδιαίτερο τύπο κάθε ατόμου.
Κυρίαρχος τύπος. Εμφανίζει μεγάλο βαθμό δραστηριότητας για την επίτευξη του στόχου του, παρουσιάζει, όμως έλλειψη του αισθήματος κοινωνικότητας, γεγονός που τον κάνει να φέρεται με έναν αντικοινωνικό τρόπο. Ισοδύναμο του χολερικού τύπου (του Ιπποκράτη).
Δεκτικός τύπος. Παρουσιάζει έλλειψη, της δραστηριότητας και του αισθήματος κοινωνικότητας, δηλαδή του πραγματικού ενδιαφέροντος για τους άλλους, ενώ αναμένει από τους άλλους να ενδιαφέρονται για αυτόν. Είναι αυτός που έχει χάσει την ανεξαρτησία του, δεν ξέρει πως μπορεί να κάνει ο ίδιος πράγματα για τον εαυτό του, και, όταν έρχεται αντιμέτωπος με κάποια δυσκολία, συνεχώς απαιτεί από τους άλλους. Ισοδύναμο του φλεγματικού τύπου (του Ιπποκράτη).
Αποφευκτικός τύπος. Είναι εκείνος που, αντί να αγωνίζεται για την επιτυχία και την ανωτερότητα, χαρακτηρίζεται από μια συμπεριφορά αναποφασιστικότητας. Η δραστηριότητα, η ενεργητικότητα του και το αίσθημα κοινωνικότητας είναι λόγω της ψυχρότητας που ένιωσε κάποια στιγμή, να υπάρχει στην κοινωνία, στοιχείο που αναμένει πως θα υπάρχει πάντα. Γι’αυτό στόχος του είναι να αποδράσει και να διατηρήσει μια απόσταση ασφαλείας από τους άλλους ανθρώπους. Ισοδύναμο του μελεγχολικού τύπου (του Ιπποκράτη).
Κοινωνικά χρήσιμος τύπος. Χαρακτηρίζεται από δραστηριότητα και ενεργητικότητα, στοιχεία που βρίσκονται σε αρμονία με τις ανάγκες των άλλων και είναι θετικά – ευεργετικά γι’αυτούς. Ισοδύναμο του εύθυμου τύπου (του Ιπποκράτη).
Τι λέει ο Άλφρεντ για τα παιδιά
Το κακομαθημένο παιδί είναι το παιδί του οποίου η ημερήσια διάταξη συμπεριλαμβάνει την ανάθεση ευθυνών σε άλλους. Δηλαδή:
- Σε αυτό το παιδί δεν επιτρέπεται να κάνει τις δικές του επιλογές.
- Αυτό το παιδί προστατεύεται από κάθε κίνδυνο.
- Το παιδί σύντομα αποτυγχάνει να αναπτύξει την δική του αυτονομία.
- Το κακομαθημένο παιδί απεχθάνεται τους ανθρώπους που δεν το ευνοούν και δεν του κάνουν χάρες.
Ο Άντλερ πιστεύει ότι η σειρά γέννησης του παιδιού εντός της οικογένειας σκιαγραφεί το στυλ ζωής που θα ακολουθήσει.
Το Πρωτότοκο παιδί
Ζει την κατάσταση του «αγαπημένου» για κάποιο χρονικό διάστημα ως το «μοναδικό παιδί» της οικογένειας. Του δίνεται μια κεντρική θέση μέχρι την γέννηση του επόμενου παιδιού – πράγμα το οποίο θα του αφαιρέσει την λατρεία που τυγχάνει από τους γύρω του.
Αν η εξέλιξη αυτού του παιδιού είναι προβληματική, μπορεί αργότερα στην ενηλικίωση του, να συναντήσουμε ένα άτομο νευρωτικό, αλκοολικό ή ακόμη και εγκληματία. Γενικά, τονίζεται ότι αυτό το παιδί είναι θαυμαστής του παρελθόντος και τρέφει αισθήματα απαισιοδοξίας για το μέλλον.
Εάν έχουμε μια υγιή εξέλιξη των πραγμάτων, το παιδί μπορεί να μιμηθεί τον πατέρα ή την μητέρα στην προσοχή που δίνουν στα άλλα παιδιά. Καθώς τέτοια μίμηση συνεχίζεται, το πρωτότοκο παιδί αποκτά τον ρόλο του βοηθού όσο αφορά στην φροντίδα των πιο μικρών παιδιών ή αναλαμβάνει «πατρικό» ή «μητρικό» ρόλο για τους συμπαίκτες του.
To Δευτερότοκο παιδί
Από την γέννηση του, το δευτερότοκο παιδί μεγαλώνει σε ένα κόσμο στον οποίο η μητέρα μοιράζει την προσοχή της καθώς και την φροντίδα της μεταξύ των δύο παιδιών. Αυτό το παιδί ανταγωνίζεται το πρώτο. Όμως, εάν νικήσει το πρωτότοκο παιδί, τότε το νεαρότερο αισθάνεται ανίκανο.
Δύσκολος συνδυασμός εάν το πρωτότοκο παιδί είναι αγόρι και το δευτερότοκο είναι κορίτσι. Εάν το κορίτσι νικήσει το αγόρι στο παιχνίδι που παίζει, τότε το πρωτότοκο θα εξελιχθεί χειρότερα από ότι εάν το δεύτερο παιδί ήταν αγόρι.
Εάν το πρωτότοκο δεν μπορεί να «ηττηθεί» από το κορίτσι, τότε το συναίσθημα κατωτερότητας της τελευταίας εντατικοποιείται.
Γενικά, όμως, το δεύτερο παιδί είναι ο «κατακτητής» εφόσον χρησιμοποιεί άμεσα και ύπουλα μέσα για να ξεπεράσει το πρώτο.
Το νεαρότερο παιδί
Δεν μπορεί να μετακινηθεί από τη θέση του κακομαθημένου παιδιού. Εφόσον είναι και το πιο παραχαϊδεμένο, συχνά ξεπερνά τα αδέλφια του στα «επιτεύγματα» τους.
Σύμφωνα με τον Άντλερ, δεύτερη σε αριθμό κατηγορία προβληματικών παιδιών προέρχονται από αυτή την ομάδα παιδιών καθότι παραχαϊδεμένα και κακομαθημένα, δεν έχουν το θάρρος να επιτύχουν από μόνα τους. Επίσης, λόγω της πολυπλοκότητας των άλλων παιδιών που θέτουν τους ρυθμούς εξέλιξης και τα οποία έχει ως πρότυπα, το νεαρότερο παιδί οδηγείται προς την επιθυμία να επιτύχει στα πάντα. Εφόσον, αυτό είναι μάλλον απίθανο να συμβεί, το παιδί οδηγείται στην απώλεια θάρρους.
Το μονάκριβο παιδί
Ο μόνος αντίζηλος είναι ο πατέρας. Εφόσον, η μητέρα το κακομαθαίνει, το μονάκριβο παιδί είναι δεμένο στην ποδιά της. Αργότερα στην ζωή του, όταν δεν θα είναι πλέον το επίκεντρο της προσοχής, αυτή η ενισχυμένη ντροπαλότητα και παθητικότητα θα ενεργήσουν προς ζημιά του παιδιού.
Η ερμηνεία του Άντλερ για την ψυχοπαθολογία
Η ερμηνεία που δίνει η θεωρία του Άντλερ για την ψυχοπαθολογία είναι:
(α) η νεύρωση οφείλεται στην υπεραντιστάθμιση που δημιουργείται, όταν το άτομο δεν μπορέσει να ελευθερώσει τον εαυτόν του από το σύμπλεγμα κατωτερότητας.
(β) οι ψυχώσεις συνίστανται από την αλληλεπίδραση σωματικών και ψυχολογικών αιτιολογικών συντελεστών.
