Ορισμός αυτοεκτίμησης
Η αυτοεκτίμηση είναι το σύνολο των «πιστεύω» ή των εντυπώσεων που έχουμε για τον εαυτό μας. Ο τρόπος με τον οποίο καθορίζουμε τον εαυτό μας επηρεάζει τις στάσεις μας και τις συμπεριφορές μας και έχει άμεσο αντίκτυπο στη διαχείριση των συναισθημάτων μας και στις σχέσεις μας. Η υγιής αυτοεκτίμηση είναι η θωράκιση ενός παιδιού απέναντι στις προκλήσεις της ζωής. Τα παιδιά που έχουν καλή ιδέα για τον εαυτό τους αντιμετωπίζουν καλύτερα τις διαμάχες και αντιστέκονται καλύτερα στις αρνητικές πιέσεις. Γενικά, αυτά τα παιδιά χαίρονται τη ζωή, είναι ρεαλιστές και αισιόδοξοι άνθρωποι. Η αυτοεκτίμηση μπορεί, επίσης, να οριστεί ως ο συνδυασμός αισθημάτων ικανότητας, με αισθήματα ότι το αγαπούν. Ένα παιδί που ενθουσιάζεται με ένα επίτευγμα του αλλά δεν νιώθει ότι το αγαπούν μπορεί τελικά να αισθανθεί χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αντίστοιχα, ένα παιδί που νιώθει ότι το αγαπούν αλλά δεν πιστεύει ότι έχει ικανότητες μπορεί, επίσης, να καταλήξει να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η υγιής αυτοεκτίμηση είναι αποτέλεσμα μιας σωστής ισορροπίας ανάμεσα στα δύο.
Πότε και πώς αναπτύσσεται η αυτοεκτίμηση ενός παιδιού;
To μοντέλο αυτοεκτίμησης που θα αναπτύξει ένα παιδί αρχίζει να διαμορφώνεται πολύ νωρίς στη ζωή του. Για παράδειγμα, όταν ένα νήπιο καταφέρει, μετά από πάρα πολλή και σκληρή προσπάθεια να φέρει το κουτάλι στο στόμα του για να φάει, θα βιώσει ένα αίσθημα εκπλήρωσης, το οποίο ενισχύει την αυτοεκτίμηση του και του διδάσκει τη στάση, «Είμαι ικανό – μπορώ να το κάνω – μπορώ να φάω μόνος μου».
Πώς το παιδί αντιλαμβάνεται τις ικανότητες του;
Στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας προσπάθειας – αποτυχίας, νέας προσπάθειας – επιτυχίας, το παιδί αποκτά αντίληψη των ικανοτήτων του, ενώ συγχρόνως δημιουργεί μια εικόνα για τον εαυτό του με βάση τις αλληλεπιδράσεις που έχει με άλλους ανθρώπους.
Οι διακυμάνσεις της αυτοεκτίμησης
Η αυτοεκτίμηση εμφανίζει διακυμάνσεις καθώς ένα παιδί μεγαλώνει. Το αίσθημα αυτοεκτίμησης αλλάζει συχνά και προσαρμόζεται, καθώς επηρεάζεται από τις νέες εμπειρίες και αντιλήψεις του παιδιού. Τα παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση συνήθως αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις ως πηγή άγχους και απογοήτευσης. Τα παιδιά που έχουν κακή ιδέα για τον εαυτό τους δυσκολεύονται να βρουν λύσεις στα προβλήματα τους. Ο κυριότερος άξονας πάνω στον οποίον τα παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση επικεντρώνονται είναι αυτός της επανάληψης/περιστροφής των αρνητικών σκέψεων αυτοκριτικής, όπου μιλάνε με μια ιδιαίτερη γλώσσα προς τον εαυτό τους, λέγοντας του ότι δεν αξίζουν ή ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτε σωστά. Ως εκ τούτου, γίνονται παθητικά ή εμφανίζουν απόσυρση, θλίψη ή κατάθλιψη.
Ενδείξεις μη υγιούς αυτοεκτίμησης
Ένα παιδί με χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να μη θέλει να δοκιμάσει νέα πράγματα. Συχνά, μπορεί να μιλά αρνητικά για τον εαυτό του, λέγοντας για παράδειγμα, «Είμαι χαζός»¨ή «Δεν θα μάθω ποτέ να το κάνω αυτό». Επίσης, αυτό το παιδί μπορεί να μην είναι σε θέση να διαχειριστεί την απογοήτευση, να τα παρατά εύκολα ή να περιμένει να αναλάβει κάποιος άλλος τον έλεγχο. Επίσης, το παιδί με χαμηλή αυτοεκτίμηση τείνει να ασκεί έντονη κριτική στον εαυτό του και να απογοητεύεται εύκολα από αυτόν. Επιπρόσθετα, βλέπει τις προσωρινές αποτυχίες ως μόνιμες, δυσβάστακτες καταστάσεις. Με άλλα λόγια, το αίσθημα απαισιοδοξίας κυριαρχεί στη ζωή του.
Η συμπεριφορά των γονιών
Η σωστή συμπεριφορά των γονιών συμβάλλει στο κτήσιμο της αυτοεκτίμησης στα παιδιά. Για αυτό, οι γονείς πρέπει να προσέχουν τι λένε. Τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητα στα λόγια των γονιών. Επίσης, οι γονείς οφείλουν να έχουν ως τακτική τους να επαινούν το παιδί τους, όχι μόνο για τις επιτυχίες του, αλλά και για κάθε προσπάθεια που καταβάλλει και, προπάντων, να είναι ειλικρινείς. Επιπρόσθετα, είναι σοφό να ανταμείβουν την ολοκληρωμένη προσπάθεια των παιδιών τους αντί για το αποτέλεσμα της. Εκτός των προαναφερθέντων, έχουν καθήκον να δίνουν το καλό παράδειγμα. Αν οι γονείς είναι υπερβολικά σκληροί με τον εαυτό τους και απαισιόδοξοι όσον αφορά τις ικανότητες και τις αδυναμίες τους, το παιδί τους θα τους αντιγράψει. Συστήνω στους γονείς όπως καλλιεργούν την αυτοεκτίμηση τους γιατί έτσι το παιδί τους θα έχει ένα σπουδαίο πρότυπο να ακολουθήσει. Φυσικά, ένας από τους στόχους τους είναι να εντοπίσουν τις λανθασμένες αντιλήψεις που έχει το παιδί για τον εαυτό του – οι αντιλήψεις μπορεί να αφορούν στην τελειότητα, στην ελκυστικότητα, στις ικανότητες του ή οτιδήποτε άλλο. Οι γονείς πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι οι λανθασμένες αντιλήψεις τους μπορεί να ριζώσουν και να γίνουν πραγματικότητα για το παιδί. Για παράδειγμα, ένα παιδί που είναι καλός μαθητής, αλλά, έχει ιδιαίτερη δυσκολία με τα μαθηματικά, μπορεί να πει, «Είμαι κακός μαθητής». Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι η αντίληψη αυτή δεν είναι απλά μια λανθασμένη γενίκευση, είναι μια θεώρηση που μπορεί να καταστήσει το παιδί επιρρεπές στην αποτυχία. Επομένως, οφείλουν να ενθαρρύνουν το παιδί τους να δει την κατάσταση στις πραγματικές της διαστάσεις. Μια χρήσιμη απάντηση στη δήλωση, «Είμαι άχρηστος. Δεν θα τα καταφέρω ποτέ μου με τα Μαθηματικά – κάθε μέρα που περνά γίνομαι και χειρότερος», θα ήταν, «Είσαι καλός μαθητής. Τα πας πολύ καλά στο σχολείο. Τα Μαθηματικά είναι απλά ένα μάθημα στο οποίο θα πρέπει να αφιερώσεις περισσότερο χρόνο. Θα σε βοηθήσουμε και εμείς και θα δεις μαζί θα τα καταφέρουμε».
Κατ’αρχάς, συστήνω στους γονείς:
- να είναι αυθόρμητοι και τρυφεροί με το παιδί/τα παιδιά τους
- να αγκαλιάζουν το παιδί/τα παιδιά τους
- να προσφέρουν πολλή αγάπη στα παιδιά τους γιατί με αυτό τον τρόπο ενισχύουν πάρα πολύ την αυτοεκτίμηση τους
- να λένε στο παιδί/στα παιδιά τους ότι είναι περήφανοι για αυτό/αυτά
- να επιβραβεύουν το παιδί συχνά και με ειλικρίνεια χωρίς να το παρακάνουν γιατί τα παιδιά καταλαβαίνουν αμέσως πότε κάτι λέγεται από την καρδιά και πότε είναι προσποίηση
- να βοηθούν τα παιδιά να αγαπήσουν τον εαυτό τους. Αυτό σημαίνει ότι τα βοηθούν να πατούν γερά στα πόδια τους και να συνειδητοποιήσουν, σιγά-σιγά με ταπεινοφροσύνη, ποια είναι τα καλά τους και ποια είναι τα κακά τους
- να τοποθετούν θετικές ταμπέλες στα παιδιά τους γιατί με αυτό τον τρόπο τα βοηθούν να αγαπήσουν τον εαυτό τους
- να μάθουν να μιλούν με τα παιδιά τους και όχι προς τα παιδιά τους
- να κάθονται δίπλα στα παιδιά τους όταν τους μιλάνε, να δείχνουν σεβασμό σε ότι έχουν να τους πουν και να ενθαρρύνουν την κάθε προσπάθεια τους
- να υιοθετούν και να εφαρμόζουν μια σταθερή συμπεριφορά προς τα παιδιά τους και να τους μιλούν με γλυκιά φωνή, ανεξάρτητα από τη δική τους διάθεση και την έλλειψη χρόνου
- να δίνουν επιλογές στα παιδιά τους, παρέχοντας τους με αυτόν τον τρόπο την ευκαιρία να αποφασίζουν και, έτσι, να κτίζουν και να τονώνουν την αυτοπεποίθηση και την αυτονομία τους
- να χρησιμοποιούν συχνά τη λέξη «μπορώ» γιατί κουβαλάει θετική ενέργεια
- να χρησιμοποιούν και να μάθουν στα παιδιά τους να κάνουν το ίδιο με τις λέξεις «Παρακαλώ» και «Ευχαριστώ»
- να συνοδεύουν τα «όχι» τους με αιτιολόγηση
- να φροντίζουν να υπάρχει στο σπίτι μονογνωμία. Επίσης, να μοιράζονται τις ευθύνες των παιδιών
Πού βασίζονται οι καλές σχέσεις;
- Στην σταθερότητα
- Στην συνέπεια
- Στον σεβασμό
- Στην ειλικρίνεια
Τι σημαίνει σταθερότητα;
Σταθερότητα σημαίνει πίστη προς τις αρχές και τις αξίες μας. Αυτές οι αρχές πρέπει να εμφυτευτούν στα παιδιά μας τα οποία, επίσης, πρέπει να βοηθηθούν να αντιληφθούν ότι τα θέματα αρχών δεν παζαρεύονται. Καλό θα ήταν να θυμόμαστε ότι, αν κάποτε πρέπει να αλλάξουμε τις αρχές μας, αυτή την αλλαγή πρέπει να την εξηγήσουμε στα παιδιά μας με επιχειρήματα, και όχι με διαλέξεις.
Τι σημαίνει συνέπεια;
Συνέπεια σημαίνει βασικά ότι τα «ναι» μας είναι «ναι» και τα «όχι» μας είναι «όχι». Εκτός αυτού, οι γονείς πρέπει πάντοτε να τηρούν τις υποσχέσεις τους. Αν μια υπόσχεση που έχουν δώσει δεν μπορεί να υλοποιηθεί, τότε πρέπει να μιλήσουν και να εξηγήσουν στα παιδιά τους αμέσως και να κάνουν μαζί διευθετήσεις ούτως ώστε να τηρηθεί το συντομότερο.
Τι σημαίνει σεβασμός;
Σεβασμός στα παιδιά σημαίνει ότι τους μιλάμε και τους συμπεριφερόμαστε με τον ίδιο τρόπο που θέλουμε αυτά να συμπεριφέρονται προς εμάς. Επίσης, σεβασμός προς τα παιδιά σημαίνει να τα ακούμε με προσοχή και να τα κοιτάζουμε την ώρα που μας μιλούν.
Γιατί η ειλικρίνεια διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις σχέσεις γονιών – παιδιών;
- Οι γονείς πρέπει να είναι απόλυτα ειλικρινείς με τα παιδιά τους και να τους μιλούν χρησιμοποιώντας λεξιλόγιο με βάση την ηλικία τους. Με άλλα λόγια, εξηγούν καταστάσεις και απαντούν στις ερωτήσεις των παιδιών τους, χρησιμοποιώντας κατανοητή γλώσσα και δίνοντας όσα παραδείγματα χρειάζονται για να γίνουν αντιληπτοί.
- Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν ότι έχουμε τη σωστή αντίδραση ανάλογα με το μέγεθος της πράξης και όχι ανάλογα με τη δική τους ψυχολογική διάθεση.
Είναι καλό να εκφράζουν σχόλια οι γονείς; Nαι, αλλά πώς;
- Kάνουν θετικά, δίκαια σχόλια
- Ποτέ δεν ταμπελώνουν τα παιδιά τους σύμφωνα με το τι έχουν κάνει αλλά διαχωρίζουν την πράξη από το παιδί
- Αν πουν στο παιδί, «Αντιδράς πάντα σαν τρελός», αυτό θα αρχίσει να πιστεύει ότι δεν ξέρει να ελέγξει τα ξεσπάσματα του. Άρα είναι καλύτερα, να του πουν, «Θύμωσες πολύ με τον αδερφό σου, αλλά εκτιμώ το ότι δεν τον έβρισες και δεν τον χτύπησες». Με αυτό τον τρόπο αναγνωρίζουν τα αισθήματα του παιδιού, ενθαρρύνοντάς το συγχρόνως να κάνει σωστή επιλογή στην συμπεριφορά του την επόμενη φορά.
Απαγορεύεται η εξάσκηση βίας
Η βία για το «καλό» δεν κάνει καθόλου καλό. Αν οι γονείς δείρουν το παιδί, αυτό το παιδί μαζεύει τη βία μέσα του και, αργότερα, θα δείρει το αδελφάκι του, το ξαδελφάκι του, θα σπάσει ένα παιχνίδι για να βγάλει τη βία προς τα έξω.
Δημιουργία ενός ασφαλούς οικογενειακού περιβάλλοντος
- Ένα παιδί που δεν αισθάνεται ασφαλές ή που δέχεται κακοποίηση στο ίδιο του το σπίτι, μέσα από αρνητικές συμπεριφορές και σχόλια, θα υποφέρει πάρα πολύ από αισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης.
- Ένα παιδί που εκτίθεται σε συνεχείς τσακωμούς των γονιών του μπορεί να αναπτύξει κατάθλιψη και απόσυρση. Οι γονείς οφείλουν να θυμούνται ότι πρέπει να σέβονται πάντα το παιδί τους.
- Συστήνω όπως οι γονείς έχουν πάντα το νου τους για σημάδια κακοποίησης στα παιδιά τους που μπορεί να προκληθούν από άλλους, για μαθησιακά προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο ή για προβλήματα με συνομήλικους, καθώς και για άλλους παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση του παιδιού τους.
- Είναι καθήκον των γονιών να αντιμετωπίσουν όλα αυτά τα θέματα με ευαισθησία αλλά και με αμεσότητα.
Οι γονείς οφείλουν να βοηθούν το παιδί τους να έχει εποικοδομητικές εμπειρίες
Οι δραστηριότητες που ενθαρρύνουν τη συνεργασία και όχι τον ανταγωνισμό είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης. Για παράδειγμα, αν ένα μεγαλύτερο παιδί βοηθά ένα μικρότερο να μάθει να διαβάζει, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι θαυματουργά και για τα δυο παιδιά.
Γενικές συμβουλές προς τους γονείς
Καλώ τους γονείς:
- Να επικοινωνούν με ειλικρινές ενδιαφέρον με τα παιδιά τους
- Να τους δείχνουν ότι χαίρονται που μιλούν μαζί τους και ότι δεν το κάνουν σαν αγγαρεία
- Να εκδηλώνουν την αγάπη τους με αγκαλιές και χάδια
- Να εστιάζονται πάντα στα θετικά χαρακτηριστικά και χαρίσματα των παιδιών τους
- Να μην επιβάλλουν τις απόψεις τους στα παιδιά τους.
- Να προσπαθούν να είναι διαλλακτικοί και αληθινά δημοκρατικοί
- Να τους εξηγούν ότι αν κάποιος θυμώνει μαζί τους ή τους κοροϊδεύει ή τους επιτίθεται, αυτό δεν σημαίνει ότι φταίνε ή ότι είναι κακά παιδιά
- Να προτρέπουν τα παιδιά τους να αποδέχονται χωρίς ταραχή τόσο τον έπαινο όσο και την κοροϊδία
- Να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να εκφράζουν ειλικρινά τις απόψεις τους και να εξωτερικεύουν ξεκάθαρα τα συναισθήματα τους
- Να βοηθούν τα παιδιά τους να αναπτύξουν αυτοέλεγχο, να επιλέγουν την συναισθηματική τους αντίδραση αντί να αντιδρούν παρορμητικά στις προκλήσεις του περιβάλλοντος
- Να επιβραβεύουν κάθε μικρή πρόοδο που κάνουν
- Να ενισχύουν την προσπάθεια που καταβάλλουν, ακόμη και αν δεν τα καταφέρνουν
- Να τα προτρέπουν να σέβονται και να εκτιμούν τον εαυτό τους, ανεξάρτητα από το πόσο αποδίδουν
- Να βοηθούν τα παιδιά τους να αντιλαμβάνονται τις επιθετικές προκλήσεις των άλλων και να τις απενεργοποιούν ή να αδιαφορούν για αυτές
Ποια η διαφορά μεταξύ της παθητικής, δυναμικής και επιθετικής συμπεριφοράς
Οι γονείς οφείλουν να εξηγούν στα παιδιά τους τη διαφορά μεταξύ αυτών των συμπεριφορών:
Παθητική Συμπεριφορά:
- Aνασφάλεια, μπλοκάρισμα αισθημάτων, υποχωρητικότητα, φόβος
- Τα θέλω μου και οι ανάγκες μου είναι λιγότερο σημαντικά από των άλλων
Δυναμική Συμπεριφορά:
- Υπεράσπιση και διεκδίκηση των ατομικών δικαιωμάτων με τρόπο που δεν θίγει τον άλλο
- Ειλικρινής εξωτερίκευση των αισθημάτων
- Τα θέλω μου και οι ανάγκες μου είναι εξίσου σημαντικά με των άλλων
Επιθετική Συμπεριφορά:
- Παραβίαση των δικαιωμάτων του άλλου, εξωτερίκευση των αισθημάτων με παρενόχληση
- Τα θέλω μου και οι ανάγκες μου είναι περισσότερο σημαντικά από των άλλων
Τα παιδιά αντιγράφουν την συμπεριφορά των γονιών τους
- Πρέπει πάντα οι γονείς να έχουν υπόψη τους ότι τα παιδιά τους τους αντιγράφουν και υιοθετούν τις συμπεριφορές τους καθώς και τους τρόπους που χειρίζονται καταστάσεις.
- Συνεπώς, έχουν τεράστιο έργο να επιτελέσουν δίνοντας το καλό παράδειγμα όσον αφορά στην συμπεριφορά τους όταν έχουν να εκφράσουν, για παράδειγμα, κάτι αρνητικό ή όταν επιθυμούν να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους
- Εφόσον τα παιδιά τους αντιγράφουν ως πρότυπο πρέπει η στάση τους να είναι αποδεκτή και κατάλληλη και να χαρακτηρίζεται από σεβασμό, κατανόηση και ωριμότητα αλλιώς δεν μπορούν να τα απαιτούν από τα παιδιά τους
- Επίσης, τα παιδιά δεν θα αποδεχτούν απλά το να τους τα διδάξουν γιατί θα γυρίσουν, αργά ή γρήγορα, να τους πουν «Γιατί να συμπεριφερθώ έτσι αφού εσύ κάνεις εντελώς το αντίθετο» ή, ακόμα, καθώς μεγαλώνουν να χρησιμοποιήσουν την κυπριακή παροιμία, «δάσκαλε που δίδασκες και λόγο δεν κρατούσες.»
Γράφει η Γαβριέλλα Φιλίππου
Ψυχοθεραπεύτρια – Σύμβουλος,Βιωματική Θεραπεύτρια Focusing, Eκπαιδεύτρια -Coach
